Buscar neste blog

venres, 26 de xuño de 2015

'Bilingue': Façamos o ponto.

Façamos o ponto. Onde é que nos encontramos?

 
O Gótico matou o Românico, a fotografia matou os Pré-Rafaelitas, os Séculos Escuros mataram o Galaico-Português, o Fukuyama matou a História, o 11 de Setembro matou a ironia... E com quem é que se pode contar daqui para diante? Nietzsche matou Deus, o Benjamin matou-se, os russos mataram a Laika, um touro matou o Manolete, o álcool matou o Eusébio... O Foucault morreu em 84, o Lyotard morreu em 88, o Derrida morreu em 2004, o Baudrillard morreu em 2007... O Shia LaBeouf já não é famoso e para cúmulo foi violado dentro de um museu. E agora já ninguém quer ser artista e nós não sabemos se somos anti-arte ou anti-anti-arte, até porque a anti-arte já morreu e contra os mortos não há nada a fazer. 

Façamos então o ponto. Afastemos o nevoeiro da ironia com ajuda do real. Onde está ele? O que sobrou depois da destruição?

Ás veces, o motor que impulsa a achegarse ao Salón Teatro de Santiago é a representación de obras que son froito de proxectos innovadores, coma no caso de Bilingue. Esta é a peza inaugural do Proxecto NÓS Territorio (Es)Cénico Portugal Galicia, que parte do texto de José Maria Vieira Mendes e conta coa dirección de Pedro Zegre Penim, e na que interveñen alumnos de tres escolas de teatro de cidades lusas e galegas: Lisboa, Porto e Vigo.

Se hai algo no que fai fincapé Bilingue é en "fazer o ponto", en pararse a pensar e avaliar a situación; ao mesmo tempo, créase esa distinción entre o pasado e o contemporáneo, a diferenza entre o común e o transgresor. É por iso polo que os distintos personaxes reflexionan sobre a súa identidade, debullando os momentos pouco a pouco para acabar amosando a miúdo unha actitude existencialista. Estas reflexións van da man dun continuo desexo por parte dos protagonistas de contar "a súa historia", de xeito que o escenario pasa a ser un caixón de xastre que acumula as esfiañadas historias que se tratan de narrar; por isto, ao final soamente nos atopamos con remendos do pasado dos personaxes, identidades difuminadas, e preguntas reiterativas: quen son eu? Ti es eu? Eu son ti? Cal é a resposta correcta? A maneira na que os personaxes se miran, se escoitan e se levan a contraria, así como os diálogos unidireccionais co público non fan máis ca acentuar e dar máis xogo a esas dúbidas que se plantexan na procura da identidade e a historia de cada un.

Indo máis alá do texto e a intencionalidade da peza, o espazo dramático é do máis inusual e distintivo. Sobre o escenario atopámonos con elementos de diferente índole, dende sofás ata unha bóla de discoteca con forma de coello (responsable duns efectos de luz do máis chamativos cara ao final da obra), incluíndo tamén instrumentos musicais e unha gran diana con espirais vermellas e brancas con coitelos cravados, que xira de cando en vez ao que algún dos personaxes a empurra. Porén, o que máis chama a atención é esa especie de saliña anexa, separada cunhas cortinas transparentes, que contrasta sobre todo debido á súa brancura fronte ás cores cálidas que ocupan o resto do escenario. Nese espazo, vemos que os personaxes agardan o seu momento de intervención coma se dunha sala de espera se tratase; non obstante, nalgúns momentos podemos apreciar mediante un televisor colocado no espazo principal que tamén empregan o lugar inmaculado para enviar mensaxes (musicais ou visuais) ao outro lado da cortina.


O vestiario empregado é outro dos puntos salientables da peza; indumentarias do máis variadas que non pasan desapercibidas. Este, xunto coa dispar utilería, os efectos de luces e o acompañamento musical (cabe resaltar a interpretación de Ailén e a súa obsesión pola "música de ambiente" con diferentes instrumentos) fai que o espectáculo se desenvolva nunha atmósfera dinámica, incluso me atrevería a dicir circense. Pode ser que, entre tanto efecto sonoro e visual, por veces se perda a esencia do texto, de xeito que o público o pase por alto e se centre máis nos constantes estímulos sobre o escenario e na saliña anexa. 

Ademais, Bilingue é sobre todo interesante como un escaparate para apreciar o talento co que nos podemos atopar nas escolas artísticas, neste caso a ESAD (Escola Superior de Arte Dramático) en Galicia, e a ESMAE (Escola Superior de Música, Artes e Espetáculo) e a ESCT (Escola Superior de Cinema e Teatro) no país veciño. Atopámonos cun elenco de actores e actrices xoves que sen dúbida darán moito que falar nos anos vindeiros dos dous lados da fronteira.

venres, 12 de xuño de 2015

O Home Almofada, a través de IlMaquinario Teatro


Le devoir
De l’écrivain, du poète
N’est pas d’aller s’enfermer lâchement dans un texte,
un livre, une revue dont il ne sortira jamais
mais au contraire de sortir
Dehors
Pour secouer,
Pour attaquer
L’esprit public
Sinon
A quoi sert-il?
Et pourquoi est-il né?
                                           Antonin Artaud, "Le devoir"


Hoxe actualizo este meu recuncho teatral cunha peza completamente negra, emocional, manipuladora e, ante todo, intensa. O pasado día seis de xuño, no Auditorio Municipal de Ourense, apreciei como Tito Asorey emprega O Home Almofada, do cruel dramaturgo Martin McDonagh, e os catro actores que integran a compañía IlMaquinario Teatro para dar vida a Katurian, Michal, Ariel e Tupolski nun thriller tan emocionante coma violento. 

A produción mostra as claras consecuencias da educación recibida durante a infancia: os pais de Katurian logran suxestionala para que, nos contos que escribe, encerre historias de asasinatos, torturas e xente sen escrúpulos. Porén, tarda anos en darse conta de que quen estaba a padecer para que ela dese vida a tan cruentas ficcións era Michal, a súa irmá. Os resultados de tal descubrimento non se fan agardar, e espertan o lado máis vingativo de Katurian. Non obstante, a traxedia non rematará aí, xa que anos máis tarde as dúas irmás volverán a atoparse nunha situación límite cando comecen a aparecer nenos asasinados nas mesmas condicións ca nos libros de Katurian. Os noventa minutos da peza reconstrúen o tempo que pasan as irmás sendo interrogadas polos dous policías, que gardan máis dunha sorpresa, sen esquecernos das correspondentes digresións que nos achegan ao núcleo do conflito. Noventa minutos nos que o dinamismo e o dominio sobre as emocións do público están perfectamente controlados por parte da compañía.

A crueldade, no seu extremo máximo absoluto, é o eixe fundamental da peza. Resulta imposible comentar esta obra de teatro sen facer alusións ao particular Antonin Artaud, quen afirmaba que a crueldade existe dentro de todos nós, e a infancia ten ese poder sobrenatural para marcarnos durante o resto das nosas vidas. Isto refléxase nos catro personaxes principais da obra, todos eles cargando pesado macuto do seu pasado. Contrastando coa temática, tan escura e profunda, está presente ao longo de toda a produción ese humor negro e acedo, esas risas que ceibamos nos momentos cume a pesares do sufrimento que vemos sobre o escenario. En última instancia, acábanos facendo pensar que esa inhumanidade que vemos nos actos dos protagonistas, por extensión, aféctanos tamén ao espectadores; unha viaxe ao interior, ás sombras do noso espírito, á parte máis escura da nosa alma.

Sen dúbida, as historias de Katurian colaboran nese anhelo da compañía por chegar aos nosos sentimentos. Cada vez que algún dos seus contos é narrado (ou escenificado) trasládanos a ese segundo plano do argumento da obra, o das ficcións dentro da ficción. Persoalmente, a historia do home almofada foi, indubidablemente, a que máis captou o meu interese, non só polo conto en si ou pola relevancia no transcurso da trama principal, senón polo que a historia representa: ese eterno xogo co destino, con vivir sufrindo ou morrer antes de que nada ocorra. Ademais, creo firmemente que o momento no que se descobre a relación entre o home almofada e Michal é un dos máis belos da obra.
 
Se nos referimos á parte escenográfica, a iluminación, eses catro taboleiros como sala e esa estrutura metálica a modo de "cama" (e de moitas outras cousas) fannos entrar no ambiente claustrofóbico no que tratan de sobrevivir Katurian e Michal. Especialmente impactante é cando vemos esa lámpada abaneante na sala de Michal mentres escoitamos os berros de sufrimento de Katurian dende a planta de arriba. Nalgún momento, incluso temín pola solidez dese chan, tan golpeado e maltratado tanto con cadeiras como con persoas. De feito, con respecto aos efectos sonoros (e incluso referíndonos ás cordas vocais dos protagonistas), estes xogan un papel fundamental, pois entre berros e golpes, pasando polo disparo final, o patio de butacas convértese nun ir e vir de calafríos e sobresaltos. Debo dicir que o feito de incluír a unha nena verde foi un gran acerto; non vira a obra antes, pero está claro que a miña mente xa non a pode concebir sen a presenza da rapaza, que estivo excepcional e que fixo que o resto de actores medrasen moitísimo nas escenas posteriores.

Á pregunta de "cal prefires, Perplexo ou O Home Almofada?" paréceme imposible ofrecer unha resposta: son dúas producións tan opostas que os puntos fortes dunha compénsanse cos da outra. Comedia vs crueldade. Luz vs escuridade. Rematar cantando vs rematar chorando. Se hai algo que se manteña en ambas obras é a complexidade dos personaxes, pero en sentidos diferentes. Nunha delas, cada personaxe cambia e acumula algo da sitación anterior, mostrando unha personalidade formada por remendos de diferente índole; na outra, a psicoloxía de cada un deles está fortemente marcada, e presentan unha evolución tan profunda que chega ata a alma de cada espectador.

A fachada severa de Ariel (Fernando Gómez), que protexe o seu interior magoado polo pasado cunha actitude violenta que vai esmorecendo segundo avanza a acción. A fortaleza de Katurian K. Katurian (Melania Cruz), protectora e capaz de autoinculparse para protexer a súa irmá. A desordenada mente de Michal (Laura Míguez), a rentes da loucura, que non deixa de sorprendernos. A potestade de Tupolski (Fran Lareu), que cun simple movemento de dedo consegue exercer o seu papel dominante. A perfectísima interpretación destes catro máquinas, Melania, Fran, Fernando e Laura, colocando o listón nuns niveis exosféricos (xa non estratosféricos, moito máis alá). A indubidablemente excepcional dirección deste elenco de primeira liña por parte do infatigable e perfeccionista Tito Asorey. Todo isto é unha mínima parte de todos os factores que dan lugar a unha peza pola que vale a pena achegarse ao teatro, a onde sexa.

"Os monstros existen, e as pantasmas tamén son reais. Viven dentro de nós e, ás veces, eles gañan."  
Stephen King

venres, 5 de xuño de 2015

O Principio de Arquímedes, de Teatro do Atlántico

Por que non substituír os dous bicos, que son a mostra de cordialidade máis fría do mundo, por un abrazo de catro segundos? Ah, non, que xa nos estamos pasando da raia. 

A peza do autor catalán Josep María Miró i Coromina ten, dende este ano, a súa versión en galego grazas á compañía Teatro do Atlántico coa dirección de Xúlio Lago. Sendo a pederastia o tema principal, o argumento xira en torno a un adestrador de natación infantil que, segundo unha nena, lle deu un abrazo e un bico a un neno que tiña medo a tirarse á piscina sen flotador, provocando as queixas dos pais do resto de nenos.

O protagonista, Xurxo, que se caracteriza pola súa rebeldía e infantilismo, contrasta en gran medida co carácter serio e formal de Héctor. Antes de que o primeiro descubra o conflito no que está metido, vemos que o seu comportamento no vestiario dos monitores se caracteriza pola vitalidade: imita a diferentes persoas, fai bromas co seu compañeiro e incluso ceiba algúns comentarios sen pensar dos que se arrepentirá máis tarde ("os cabaliños de mar son só meus"). Porén, unha vez que Ana lle comunica as queixas dos pais dos seus alumnos, ese espírito dinámico esvaécese e consómese en si mesmo, tratando de xustificarse e buscando a confianza dos seus compañeiros, a pesares de que non chegará a conseguila. Toni Salgado, a través de Xurxo, é capaz de transmitir esa desesperación e angustia de quen quere ser escoitado e comprendido sen conseguilo; de quen está vendo como o seu mundo se ven abaixo de súpeto, dun momento para outro; de quen se dá conta de que a súa vida está comezando a cambiar a pasos de xigante, cada vez máis rápido, e sen poder facer ou dicir nada por evitalo.

Máis alá da interpretación, un dos puntos fortes é o xogo cos saltos no tempo entre as diferentes escenas; isto crea un efecto interesante no público, que ten que unir e formar a cronoloxía dos feitos acontecidos. Nos momentos clave, un escurecido total do escenario acompañado dos sons que se poden oír unha piscina pública serven como transición entre as distintas situacións. Ademais, o feito de que sobre o escenario, a modo de segundo público, nos atopemos con dúas filas de caras coñecidas do mundo audiovisual e teatral galego resulta curioso: semella o xurado que ha de emitir o veredicto a favor ou en contra de Xurxo.

Porén, a chave da peza está nas preguntas que xorden a partir da mesma: pódese afirmar algo a partires do que di un neno? Como podemos saber se se trata dun testemuño fiable? Por outro lado, será máis crible o que diga Xurxo? Todo induce á reflexión, un tanto filosófica, e do mesmo modo que rematamos a peza con esas dúbidas, é razoable pensar que en tantas situacións similares que se repiten no noso día a día tampouco podemos dar coa resposta rapidamente. Un xuízo nunca poderá ser claro ao cen por cen cando as probas son tan difusas, posto que a miúdo os testemuños de quen o presenciaron se atopan manipulados polas propias percepcións inconscientemente (un exemplo claro teríamolo no filme 12 homes sen piedade). Ao ver a obra, o pensamento pode ser que Xurxo é inocente debido á angustia que mostra despois de coñecer as acusacións dos pais. Porén, do mesmo xeito que vemos a impactantemente xenial interpretación de Toni Salgado, quen nos di que Xurxo non sexa tamén un bó actor? Estános mentindo, ao igual que fai con Ana e o tabaco?


Outro dos temas principais é a censura a día de hoxe, contrastando coas situacións que Ana lle explica a Héctor: probablemente, trasladándoas á situación actual, en moitos casos se pensaría que estamos a falar de pederastia. No caso de Xurxo, entendendo que sexa inocente, parecen ridículas as barreiras que se poñen hoxe en día. Se darlle un abrazo a un neno porque ten medo converte ao seu monitor en abusador, a saber que se pensaría do que Ana conta do seu pasado. Avanzamos nunha sociedade que limita as mostras de cariño, pois á mínima estámonos "pasando da raia". Dise que se precisan catro abrazos ao día para sobrevivir, oito para vivir e doce para medrar; non obstante, hoxe en día, os límites son ríxidos e as mostras de afecto non se poden mostrar tan efusivamente a non ser que se busquen calificativos despectivos.

Está claro que esta peza me incitou a reflexionar (iso, das que a min me gustan) e mesmo me emocionou por momentos dado que vin reflexados nos personaxes a persoas coas que me atopei nun momento da miña vida. Por iso, eu manteño que Xurxo é inocente, que sempre o será e que non se merece o mal momento polo que está pasando; o problema acaba sendo ese: culpable ou non, a imaxe que está conseguindo acompañarao sempre. Unha gozada de produción para Teatro do Atlántico, e unha interpretación sublime por parte de Toni, María, Alberto e Marcos, grandes caras coñecidas dos escenarios galegos.

Sax Tenor, a versión lusa da obra de Roberto Vidal Bolaño

Sax tenor. Desgraça suburbana improvável entre loucos, gangsters, chulos e putas

José Martins, a través dun elenco composto por máis dunha ducia de actores e actrices, coloca sobre as táboas un arrabalde no que sobre unha poza de sangue indeleble hai un cadáver dun mozo afeccionado ao saxofón. A continuación vemos que, dous anos máis tarde do tráxico acontecemento, un policía pretende esclarecer o acontecido, e mergullámonos entón no testemuño dun dos personaxes. Este reconstrúe o ocorrido nas horas posteriores á morte para outorgarlle ao investigador as respostas que busca. Este argumento non é nada menos ca o da popular obra Saxo Tenor, de Roberto Vidal Bolaño, autor ao que recentemente se lle adicou o día das nosas letras pola súa labor recoñecida, sobre todo, no ámbito teatral.

Esta versión en portugués por parte do Teatro Nacional Dona Maria II de Lisboa do célebre autor galego non deixa a ninguén indiferente. O espazo, perfectamente caracterizado para a ocasión, sitúanos nun lugar marxinal con personaxes que lle veñen coma anel ao dedo. A praza do asasinato do músico é o punto de encontro entre pasado e presente; vemos que, co paso deses dous anos de diferenza, o lugar resulta máis tebroso. Xa non nos atopamos cos personaxes que antano discutían sobre o culpable da morte do rapaz: o lugar está baleiro, e só a través da mente do personaxe que conecta ambos mundos volvemos a encher eses ocos.

En ocasións, a posta en escena e as actitudes recórdannos á viaxe de Max e Don Latino en Luces de Bohemia, con personaxes marxinais caricaturizados e mostrando esas partes máis degradantes de cada individuo. Por isto, apréciase o gran contraste entre os personaxes que habitan nese lugar, todos eles ataviados con prendas vermellas coma se fose un sinal identificativo, e os forasteiros, de cores escuras, cun nivel de vida completamente diferente. O contraste entre os tons cálidos das súas roupas e a chuvia que os acompaña durante toda a reconstrución dos feitos amplifica a sensación de ambiente delituoso. 

Resulta digno de mención o traballo realizado pola compañía, dado que o elenco está composto por catorce actores que ademais, en numerosas ocasións, representan máis dun personaxe. Por outro lado, a compenetración entre eles resulta sublime, xa que é evidente que atoparse con tantos actores sobre un escenario require un grao de coordinación máximo. 

É emocionante ver como as nosas letras atravesan a fronteira co país veciño para que nos ofrezan agasallos coma este mesturando o mellor de ambos mundos. O texto de Saxo tenor, de Roberto Vidal Bolaño, serve como nexo entre as dúas partes, ofrecéndonos unha peza dunhas dúas horas de duración que conta a historia do saxofonista asasinado co fermoso timbre da lingua portuguesa.